آیینه تمام نما

مريم سقلاطونى‏

سيد عبدالكريم موسوى‏

آيينه تمام نما

طبق عقيده شيعه امام زمان(عج) زنده است و بر روى كره زمين زندگى مى‏كند. پس قاعدتاً مانند انسان‏هاى ديگر نيازهايى از قبيل خواب و غيره دارد. حال چگونه مى‏شود ايشان در سرزمينى كه در آن شب فرا رسيده، خواب باشد امّا در طرف ديگر كره زمين شيعه‏اى و يا حتّى بخشى از امور عالم به ايشان محتاج باشد؟ (اين شبهه را مى‏توان براى پيامبر و ائمّه نيز در زمان خود مطرح كرد.

همه موجودات عالم امكان، آيات و نشانه‏هاى حضرت حق‏اند. هر كدام به قدر وسعت وجودى خود اسما و صفات خداى سبحان را نشان مى‏دهند. در آيينه وجودى هر موجودى مى‏توان جلال و جمال حضرت پروردگار را مشاهده كرد: هر كه را حسنى بود آيينه دار روى او است.بعضى موجودات آيت و نشانه بودنشان بسيار محدود و ضعيف و بعضى ديگر بسيار گسترده و وسيع است. حضرات معصومان(علیهم السلام) چون واسطه فيض و رابطه عام غيب و شهودند، آيينه تمام نماى اسما و صفات حضرت حق اند. در زيارت جامعه كبيره مى‏خوانى: «من والا كم فقد و الى الله و من عاداكم فقد عادى الله؛ هر كه شما را دوست دارد، خدا را دوست داشته و هر كه با شما دشمنى ورزد، با خدا دشمنى كرده است.»
همان گونه كه در آيينه مى‏توان صورت اشيا را مشاهده كرد، در آيينه وجود معصوم(علیه السلام) مى‏توان جلوه اسما و صفات خداوند متعال را نگريست. البته منظور از مشاهده حضرت حق رؤيت حسى و بصرى نيست؛ زيرا پروردگار نه جسمانى است و نه محسوس. غرض اين است كه انسان كامل (معصوم) جلوه و مظهر جلال و جمال پروردگار است؛ آن هم به كامل‏ترين وجه. از اين رو، در هيچ آيينه‏اى بهتر از آيينه انسان كامل نمى‏توان حق را مشاهده كرد. بر اين اساس امام على(علیه السلام) فرمود: «براى خداوند هيچ آيت و نشانه‏اى بزرگ‏تر از من نيست».1 و چون حضرات معصومان(علیهم السلام) نور واحدند - و به تعبير بلند زيارت جامعه كبيره «انّ ارواحكم و نوركم و طينتكم واحدة؛ به درستى كه ارواح شما و نور و طينت شما يكى است.» - اين حكم حضرت اميرالمؤمنين(علیه السلام) درباره بقيه حضرات معصومان(علیهم السلام) نيز جارى است. از اين رو، وجود تابناك و مقدس حضرت ولى عصر(عجل الله تعالی فرجه) عظيم‏ترين آيت و نشانه پروردگار است.
شخصى براى ديدار با امام باقر(علیه السلام) به خانه وى مراجعه كرد و پيش از اجازه ورود، به كار ناروا دست يازيد. حضرت امام باقر(علیه السلام) از درون اتاق بر او بانگ زد و با سرزنش اجازه ورودش داد. مرد در محضر امام عرضه داشت: به خدا سوگند، نظر گناه آلود نداشتم؛ تنها مى‏خواستم بر يقين خود درباره علم و آگاهى شما بيفزايم. امام باقر(علیه السلام) پس از تصديق سخن او فرمود: آيا مى‏پنداريد ديوارها، چنان كه مانع ديد شما است، از مشاهده ما نيز جلوگيرى مى‏كند؟! اگر چنين باشد، تفاوتى ميان ما و شما نخواهد بود. آنگاه امام آن شخص را از تكرار چنان عملى برحذر داشت.2
امام على(علیه السلام) فرمود: دين و امام دو برادر و همتاى يكديگرند كه هيچ يك بدون ديگرى سامان نمى‏يابد. اسلام پايه و اساس نظام حكومتى و امام پاسدار آن است. پس اگر اسلام نباشد، هرگونه بنيادى از اساس ويران است و اگر اسلام باشد و نگاهبان و پاسدار نداشته باشد، ضايع و نابود مى‏شود. از اين رو، وقتى واپسين حجت خدا و پاسدار دين، قائم آل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) رحلت مى‏كند، اثرى از اسلام باقى نمى‏ماند و آنگاه كه از اسلام اثرى نماند، بساط دنيا به كلى برچيده مى‏شود.3
امام، محورى است كه حق در همه زمينه‏ها بر مدار او مى‏گردد و آن حق محورى كه درباره امام على(علیه السلام) آمده است، وصف مشترك همه انبيا، اوليا و اهل بيت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) است.4
در مورد امام على(علیه السلام) وارد شده است: «علىّ عمود الدّين؛ على ستون دين است».5 اگر دين باقى است، به دليل اين است كه ستون و عمود آن زنده است و هيچ گونه غفلت و سهو و فراموشى بر آن وجود مبارك عارض نمى‏گردد؛ چرا كه اضطراب و تزلزل در عمود دين مساوى است با درهم ريخته شدن شيرازه دين. در زيارت روز جمعه خطاب به امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) مى‏خوانيم: «السلام عليك يا عين الحيوة؛ سلام بر تو اى چشمه حيات و زندگى». آيا ممكن است چشمه حيات همه موجودات عالم امكان به خاطر غفلت و فراموشى دچار خشكى گردد؟ و باز در زيارت روز جمعه مى‏خوانيم: «السلام عليك يا عين الله فى خلقه؛ سلام بر تو اى ديده الاهى در ميان خلق». آيا ممكن است ديده حضرت حق را خواب فرا گيرد؟!
در نهايت مى‏گوييم: حقيقت ائمه همان ارواح مطهر آنان است كه حقيقت هر انسانى به روح او است. پس كمالات مطرح شده نيز به ارواح آن حضرات تعلق دارد. جسم مادى آن بزرگان به خواب مى‏رود؛ ولى روح ارجمندشان بيدار است و به اشياى مختلف علم الاهى دارد.

پى نوشت:

1- ر. ك: نورالثقلين، ج 5، ص 491.
2- ر. ك: بحارالانوار، ج 46، ص 249، ح 40.
3- ر. ك: منتخب الاثر فى الامام الثانى عشر،آيت اللَّه صافى گلپايگانى ، ص 273.
4- ر. ك: صورت و سيرت انسان در قرآن، آيت الله جوادى آملى، ص 368.
5- ر. ك: كافى، ج 1، ص 294.